آمار هدررفت مواد غذایی در شهرهای بزرگ ایران بیش از دوبرابر میانگین جهانی است
ارزیابی دارا و ندار از زاویه سیر کردن شکم خود. آنجا که فرد ندار یک لقمه غذا را در سطل آشغال جست‌وجو می‌کند و فرد دارا با نادیده گرفتن، «غذا» را به دورریختنی تبدیل می‌کند. تصویر افرادی که روزانه برای یک لقمه غذا سر در سطل‌های زباله کرده‌اند، دیگر تصویر تازه‌ای نیست. بی‌خانمان‌ها و گرسنه‌هایی که برای هر وعده غذایی زباله‌ها را زیرورو می‌کنند، درحالی‌که ایران با داشتن تنها یک درصد از جمعیت جهان رکورد ۲.۷درصد از دورریختنی غذایی را در اختیار دارد. آمارها نشان می‌دهد که کشورهای توسعه‌یافته نسبت به کشورهای دیگر کمتر اسراف می‌کنند.
در کلانشهر تهران نیز به‌عنوان پایتخت ایران، آمار دورریختنی مواد غذایی بالاست. البته آمار دقیقی برای نشان دادن میزان پسماند مواد غذایی در تهران وجود ندارد، اما میزان تولید پسماند تر در پایتخت خبر از بالا بودن میزان پسماند مواد غذایی می‌دهد. مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران در این رابطه به همشهری می‌گوید: «ما در بحث تولید پسماند وضعیت بدی نداریم. یعنی تولید پسماند ما برای هر نفر حدود ۷۰۰گرم است و در خیلی جاها آمار بیشتر از اینهاست. یک دلیلش این است که در کشورهای دیگر تولیدات اکثرا بسته‌بندی دارد و به این ترتیب، پسماند خشک است که این آمار را بالا می‌برد. به هر حال، آنها مکانیسم‌هایی دارند و تفکیک هم به نحو بهتری انجام می‌شود، در عین حال، برای این بسته‌بندی‌ها عوارض هم پرداخت می‌کنند و این پول هزینه بازیافت می‌شود.» صدرالدین علیپور ادامه می‌دهد: «برای ما متأسفانه عمده پسماند، تر است. در واقع ۶۰ تا ۶۵درصد تولید پسماند تر داریم و خود این نشان می‌دهد که عمده این پسماند تر، همان دورریختنی‌های غذا و ترکیبات آلی است. در آمارهای کلی که در دنیا هرازگاهی انجام می‌شود، کشور ما ۲ تا ۲.۵برابر رقم میانگین تولید پسماند تر و مواد غذایی را دارد. آمارها نشان می‌دهد که میزان پسماند تر ایران از کل اتحادیه اروپا (حدود ۹۰میلیون تن) بیشتر است.»
غذای ۱۸میلیون نفر هدر می‌رود
آمارها عجیب و غریب است. با هدر نرفتن غذا در ایران می‌توان غذای بی‌خانمان‌های کشور را حدود یک هزار و ۲۸۵سال تامین کرد. عجیب است، اما هم‌اکنون ۱۴هزار بی‌خانمان در تهران وجود دارد و هدررفت غذا در ایران معادل غذای سالانه ۱۸میلیون نفر است. این آماری است که در گزارش فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) آمده است. به‌گزارش فائو، در جهان حدود ۵۸میلیارد وعده غذایی در سال دور ریخته می‌شود. ۴۰درصد مواد غذایی در آمریکا به هدر می‌رود و در آسیای میانه و خاورمیانه وضعیت به همین شکل و حتی نامناسب‌تر است. بیشترین دورریختنی غذا در جهان متعلق به عربستان است و هر شهروند عربستانی سالانه حدود ۴۲۷کیلوگرم غذا دور می‌ریزد. البته دورریز مواد غذایی تنها شامل اسراف کردن تک‌تک مردم نیست و محصولات کشاورزی، صنعت غذایی و رستوران‌ها نقش بیشتری در هدررفت مواد غذایی دارند. سهم ایران نیز در هدررفت غذایی دوبرابر میانگین جهانی است. آماری که مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند نه تأیید می‌کند و نه تکذیب. علیپور درباره اینکه چه باید کرد، توضیح می‌دهد: «نکاتی هست که باید به آن توجه کنیم؛ حالا از دیدگاه حفظ منابع غذایی، حفظ منابع انرژی و موضوعاتی از این دست. همچنین ایجاد آلودگی که این میزان مواد آلی و غذایی مانند تولید شیرابه و تجزیه آن می‌کند. همین‌ها خسارت می‌زند و به‌نظر من، باید به آن توجه کرد. مهم‌ترین دلیل این است که به بحث آموزش باید توجه شود. با وجود اینکه در موضوعات دینی بر پرهیز از اسراف تأکید شده هم‌اکنون نیز مشکلاتی مانند تامین مواد غذایی در افرادی که نیازمند هستند، وجود دارد و متأسفانه کار درستی به‌نظر نمی‌رسد.» او می‌گوید: «در بسیاری از کشورها مواد غذایی مختلف به مقدار کم استفاده می‌شود، اما ما در مورد نان و برنج دورریز زیادی داریم. همینطور در سیستم نگهداری و بسته‌بندی که ممکن است برای میوه‌جات باشد، بعضا دچار مشکل هستیم و این موضوعات همزمان سبب افزایش دورریز مواد غذایی می‌شود.»
تفکیک به‌جای دفن
آیا در شهر تهران با اجرای طرح کاپ می‌توان تا حدودی از دورریختنی‌ها جلوگیری کرد. این پرسشی است که مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران چنین می‌گوید: «طرح کاپ یک طرح کلی و هدف اصلی آن در حوزه ماموریت شهرداری است. یعنی ما اقداماتی انجام دهیم که نهایتا پسماند به‌معنای چیزی که ما دفن می‌کنیم، کمتر باشد. ما اما در شهرداری در تولید پسماند چه به لحاظ وظیفه قانونی و چه به لحاظ موضوعات کاری نقشی نداریم. البته در حوزه کاری خودمان تلاش می‌کنیم بازیافت را بیشتر کنیم و مواد آلی باقیمانده تبدیل به کود شود یا ریجکتی که مانده را در زباله‌سوز استفاده کرده و تولید انرژی داشته باشیم. یعنی کارهایی انجام دهیم که عملیات دفن کمتر صورت بگیرد. در واقع حلقه قبل از تولید پسماند طبق قانون پسماند متولیان مشخصی دارد. اگر سیستم تنبیهی و تشویقی وجود داشته باشد، بهتر است. مثلا اگر شما پسماند بیشتری داشته باشید، عوارض آن را می‌پردازید. این سیستم برای کارخانه‌ها جواب می‌دهد. فرهنگسازی از صداوسیما که در قانون هم آمده. در واقع موضوع آموزش و آگاه‌سازی خیلی می‌تواند تأثیر بگذارد.» اکنون بیشتر از ۱۰۰روز است که ایران با بحران شیوع بیماری کرونا مواجه شده است. بحران کرونا، رویکرد سازمان پسماند شهرداری تهران را تغییر داده است. به این شکل که پسماند روزانه شهر تفکیک نمی‌شود و شهرداری رویکرد دفن پسماند را در دستور کار قرار داده است. علیپور در این رابطه می‌گوید: «در سیستم رژیم تولید پسماند تغییر خاصی صورت نگرفته است. طبیعتا پسماند یک‌بار مصرف مانند ماسک و دستکش بیشتر شده و به‌طور مشخص حجم پسماند افزایش یافته است. ما در این مدت به‌دلیل بحران کرونا سیستم تفکیک نداشتیم و مجبور بودیم همه این پسماند را دفن کنیم. این کار ما را سخت می‌کرد اما با محافظت از کارگران خود به‌تدریج داریم روند تفکیک را شروع می‌کنیم. اگر همه پسماند روزانه تهران را دفن کنیم، زمین برای دفن کم می‌آید، بحث شیرابه مطرح می‌شود و همینطور مشکلات دیگر. تلاش این است که دفن پسماند را به حداقل برسانیم.» در بحران بیماری کرونا و تعطیلی رستوران‌ها میزان دورریزهای مواد غذایی کاهش یافته است. با همه اینها، دورریختنی‌های مواد غذایی در دوران تحریم کشور بیشتر از قبل ذهن‌ها را درگیر می‌کند؛ اینکه چگونه با اندیشیدن تمهیداتی می‌توان در عین اسراف نکردن، هوای بی‌خانمان‌ها را هم داشت.
وضعیت جهان
براساس گزارش فائو: ۸۷۰میلیون نفر معادل یک هشتم جمعیت جهان غذای کافی برای خوردن ندارند.
در بریتانیا دورریز غذا ۱۰میلیون تن است.
در رستوران‌های آلمان درصورت اسراف از طریق کد ملی جریمه می‌شوند.
در کره‌جنوبی رستوران‌ها میانگین دقیق غذای مشتریان را محاسبه کرده و براساس میزان غذا قیمت‌گذاری می‌کنند.
رستوران‌های چینی برای مشتریان خود ظروف نیم‌پرس قرار داده است.
فقط در آمریکا، ۴۰درصد از مواد غذایی تولیدی هر سال دور ریخته می‌شود.
بالاترین سطح دورریز غذا برای عربستان است.
هر شهروند عربستان سالانه حدود ۴۲۷کیلوگرم غذا دور می‌ریزد.
هر شهروند اماراتی سالانه حدود ۱۹۶کیلوگرم هدررفت غذا دارد.
در میان کشورهای توسعه‌یافته، آمریکا و دانمارک بیشترین میزان هدررفت غذایی را دارند.
وضعیت ایران
میزان هدررفت غذایی ایران ۲.۷درصد کل جهان است.
میزان دورریز غذا در ایران با ۱۰کشور اروپایی برابری می‌کند.
ضایعات مواد غذایی در ایران معادل ۳۵میلیون تن در سال و در اتحادیه اروپا با ۲۷کشور عضو حدود ۹۰میلیون تن است.
هدررفت غذا در ایران معادل غذای سالانه ۱۵میلیون نفر است.
حدود ۹میلیون ایرانی در دهک‌های اول و دوم هستند و درآمدشان کفاف تغذیه مناسب را نمی‌دهد.
انجمن علمی اقتصادی شهری ایران، ارزش ۳۵میلیون غذای دور ریخته را نزدیک به ۳۸هزار میلیارد تومان برآورد کرده است.
سالانه ۱۰۰میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران تولید می‌شود و ۳۰درصدش پیش از مصرف به دلایل مختلف تلف می‌شود.
